Prof.Dr. Halil Çivi
Köşe Yazarı
Prof.Dr. Halil Çivi
 

Hukuk devleti ve kanun devleti

HUKUK DEVLETİ VE KANUN DEVLETİ ANLAYIŞİ ÜZERİNE KISA NOTLAR... Vatandaş soruyor: " Hocam hukuk devleti ile kanun devleti ne demektir. İkisi aynı mı yoksa farklı mı? Eğer farklı ise bu farklar nelerdir?". Kısaca anlatmaya çalışayım. HUKUK DEVLETİ denilince, "a" dan "z" ye, her kademedeki devlet yönetiminde; başta anayasa olmak üzere, o ülkedeki tüm yasalar, tüzükler, yönetmelikler, yönergeler ve her türlü kurum içi  faaliyetlerin evrensel hukuk krallarına göre  düzenlendiği;  her kademedeki yargı kurumları, yargı düzeni ve yargı kararlarının hukukun çağdaş temel evrensel ilkelerine uygun olarak işlediği, devleti yönetenler ile yargı mensuplarının  hak, hukuk ve adalet ilkelerine sadık kaldığı, yargı içtihatlarının da yine öz olarak aynı içerik ve yönde oluştuğu bir çağdaş, laik ve demokratik bir  hukuk kültürü ve hukuk sistemi anlaşılır. Hukuk devleti, hukukun üstünlüğüne dayalı devlet demektir. Başta siyasi iktidarlar ve kamu yöneticileri olmak üzere, hukuk kuralları herkesi bağlar. Hatta gelişmiş demokratik hukuk devletlerinde, en üst kademedeki devlet yöneticileri, yani cumhurbaşkanları, başbakanlar, bakanlar, meclis başkanları ve milletvekilleri adalet ilkeri  ve   hukuk kurallarına saygı göstermede topluma ROL MODEL ( õrnek kişi) olurlar. Hukuk devletinde, başta anayasa mahkemesi kararları olmak üzere, yargı kararlarına saygı gösterilir ve bu kararların gereği yapılır. Çünkü istisnasız  olararak, AYM kararları herkesi bağlar.  Devleti yönetenler, Evrensel İnsan Hakları, din ve vicdan  özgürlüğü ve devletçe imzalanan ulusları benzeri sözleşmelerin gereklerini yerine getirirler. Ayrıca  kendi iç hukuk düzeninden daha üstün olarak kabul ettikleri Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi yani AIHM kararlarina uymayı hukuken zorunlu görürler. Bir cümle ile söylemek gerekirse, hukuk devleti, kendi hukuk ve yargı sistemini HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ temel ilkesine göre düzenlemiş ve atılan her adımda evrensel ve çağdaş hukuk çeperinin dışına taşmamak için çaba gösteren devlet demektir. HUKUK DEVLETİ ÇAĞDAŞ BIŔ ZİHNİYETİN VE ÇAĞDAŞ BİR HUKUK  ANLAYIŞININ ÜRÜNÜDÜR.Daha yalın olarak şöyle de söylenebilir. Hukuk devleti çağdaş hukuk ilkeleri ve çağdaş hukuk zihniyeti ile yönetilen devlet demektir. Hukuk devletinde; insanı, toplumu, devleti ve hatta devletin ve yargının itibarını bizzat hukuka saygı korur. Insanlar ve kurumlar kişilere değil hukuka ve adil yargıya güvenirler. Hukuk devletinde, hiç bir kimsenin, grubun, dinsel  sosyal, siyasi, kültürel etnik ya da azınlık kesimlerin ayrıcalığı,  ya da dışlanmışlığı olamaz. Herkes yasalar karşında eşittir.Hukuk devletinin olmadığı yerde yönetim erki keyfileşir ve yönetenlerin özel buyruklarına dönüşmeye başlar. KANUN DEVLETİNDE ise, görünüşte biçimsel olarak her şey  yasalara uygun görünür. Ancak yönetim ve yargı düzeninde üç önemli davranış sapması ( anomali) ortaya çıkar. Yönetim keyfiliğe dönüşmeye başlar. 1- Ya devletin hukuk sistemi çağdaş ve evrensel hukuk sistemine göre dizayn edilmemiştır. Ülkedeki cari kanunlar, devletin üst kademe yöneticleri hariç, herkesi ve  her kurumu sımsıkı bir disiplin altına almıştır. Ancak bu kanunlar insanı, ahlaki ve adli evrensel hukuk ilkelerine aykırı ve baskıcı olarak düzenlenmiştir. Yani en güçlü olanın yasası ( 'la loi de plus fort) geçerli olur.Kanun devletinde demokrasi ve insan hakları kültürü ya çok eksiktir ya da hiç yoktur. 2-  Ülkedeki anayasa ve anayasa bağlı olarak üretilen kanunlar yeterince çağdaş ve evrensel değerlere yakın olabilir. Ancak ülkeyi yöneten siyasi zihniyetin mevcut anayasal düzenle ve evrensel hukukla, örneğin laik ve demokratik değerlerle,   başı fazla hoş olmayabilir. Ülkede otoriter bir rejim vardır. Yargı bağımsızlığı ağır bir yara almıştır. Mevcut hukuk sistemi ve yargı kararları anayasa ve kanunların özüne ve içeriğine  karşı hile yapılarak ve iktidar baskısı nedeniyle, çoğu zaman çarpıtilarak uyanmaya başlanır. Başka bir deyimle de;  kanunların özü beklenen  amaca göre çarpıtılır. 3-  Anayasa ve kanunlarda bir sorun  yoktur. Ancak ülkeyi yöneten siyasi zihniyet ve yargı mensuplarının hukuk bilgisi birikimi  evrensel hukuk kurallarını doğru algılayama ve uygulayabilme yeteneği ve zihniyetinden yoksundur. Bu son  durum, yeterince gelişememiş bir ZİHNİYET TUTARSIZLIĞI  sorunundan kaynaklanır. Demokratik ve hukuki cehalet söz konusu olabilir. Çoğu ülkede, örneğin  Türkiye'de ise, bu üç  durum iç   içe mevcuttur. Son ve doğru söz. Evrensel ve çağdaş zihniyet, toplumun çoğunluğu tarafınrdan benimsenir  ve baskıcı iktidarlar seçim  sandıkları ile devre dışı bırakılmaya  başlanısa, ülkelerdeki kanun devletleri de giderek hukukun üstünlüğüne ve Hukuk devletine dönüşmeye başlar . Ben Türkiye için iyimser ve umutluyum. Toplum ve  özellikle de  gençlik, tüm olumsuz koşullara karşın büyük uyanış ıçinde...
Ekleme Tarihi: 08 Ağustos 2021 - Pazar

Hukuk devleti ve kanun devleti

HUKUK DEVLETİ VE KANUN DEVLETİ ANLAYIŞİ ÜZERİNE KISA NOTLAR...

Vatandaş soruyor: " Hocam hukuk devleti ile kanun devleti ne demektir. İkisi aynı mı yoksa farklı mı? Eğer farklı ise bu farklar nelerdir?".
Kısaca anlatmaya çalışayım.

HUKUK DEVLETİ denilince, "a" dan "z" ye, her kademedeki devlet yönetiminde; başta anayasa olmak üzere, o ülkedeki tüm yasalar, tüzükler, yönetmelikler, yönergeler ve her türlü kurum içi  faaliyetlerin evrensel hukuk krallarına göre  düzenlendiği;  her kademedeki yargı kurumları, yargı düzeni ve yargı kararlarının hukukun çağdaş temel evrensel ilkelerine uygun olarak işlediği, devleti yönetenler ile yargı mensuplarının  hak, hukuk ve adalet ilkelerine sadık kaldığı, yargı içtihatlarının da yine öz olarak aynı içerik ve yönde oluştuğu bir çağdaş, laik ve demokratik bir  hukuk kültürü ve hukuk sistemi anlaşılır.

Hukuk devleti, hukukun üstünlüğüne dayalı devlet demektir. Başta siyasi iktidarlar ve kamu yöneticileri olmak üzere, hukuk kuralları herkesi bağlar. Hatta gelişmiş demokratik hukuk devletlerinde, en üst kademedeki devlet yöneticileri, yani cumhurbaşkanları, başbakanlar, bakanlar, meclis başkanları ve milletvekilleri adalet ilkeri  ve   hukuk kurallarına saygı göstermede topluma ROL MODEL ( õrnek kişi) olurlar.

Hukuk devletinde, başta anayasa mahkemesi kararları olmak üzere, yargı kararlarına saygı gösterilir ve bu kararların gereği yapılır. Çünkü istisnasız  olararak, AYM kararları herkesi bağlar.

 Devleti yönetenler, Evrensel İnsan Hakları, din ve vicdan  özgürlüğü ve devletçe imzalanan ulusları benzeri sözleşmelerin gereklerini yerine getirirler. Ayrıca  kendi iç hukuk düzeninden daha üstün olarak kabul ettikleri Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi yani AIHM kararlarina uymayı hukuken zorunlu görürler.

Bir cümle ile söylemek gerekirse, hukuk devleti, kendi hukuk ve yargı sistemini HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ temel ilkesine göre düzenlemiş ve atılan her adımda evrensel ve çağdaş hukuk çeperinin dışına taşmamak için çaba gösteren devlet demektir. HUKUK DEVLETİ ÇAĞDAŞ BIŔ ZİHNİYETİN VE ÇAĞDAŞ BİR HUKUK  ANLAYIŞININ ÜRÜNÜDÜR.Daha yalın olarak şöyle de söylenebilir. Hukuk devleti çağdaş hukuk ilkeleri ve çağdaş hukuk zihniyeti ile yönetilen devlet demektir.

Hukuk devletinde; insanı, toplumu, devleti ve hatta devletin ve yargının itibarını bizzat hukuka saygı korur. Insanlar ve kurumlar kişilere değil hukuka ve adil yargıya güvenirler. Hukuk devletinde, hiç bir kimsenin, grubun, dinsel  sosyal, siyasi, kültürel etnik ya da azınlık kesimlerin ayrıcalığı,  ya da dışlanmışlığı olamaz. Herkes yasalar karşında eşittir.Hukuk devletinin olmadığı yerde yönetim erki keyfileşir ve yönetenlerin özel buyruklarına dönüşmeye başlar.

KANUN DEVLETİNDE ise, görünüşte biçimsel olarak her şey  yasalara uygun görünür. Ancak yönetim ve yargı düzeninde üç önemli davranış sapması ( anomali) ortaya çıkar. Yönetim keyfiliğe dönüşmeye başlar.

1- Ya devletin hukuk sistemi çağdaş ve evrensel hukuk sistemine göre dizayn edilmemiştır. Ülkedeki cari kanunlar, devletin üst kademe yöneticleri hariç, herkesi ve  her kurumu sımsıkı bir disiplin altına almıştır. Ancak bu kanunlar insanı, ahlaki ve adli evrensel hukuk ilkelerine aykırı ve baskıcı olarak düzenlenmiştir. Yani en güçlü olanın yasası ( 'la loi de plus fort) geçerli olur.Kanun devletinde demokrasi ve insan hakları kültürü ya çok eksiktir ya da hiç yoktur.

2-  Ülkedeki anayasa ve anayasa bağlı olarak üretilen kanunlar yeterince çağdaş ve evrensel değerlere yakın olabilir. Ancak ülkeyi yöneten siyasi zihniyetin mevcut anayasal düzenle ve evrensel hukukla, örneğin laik ve demokratik değerlerle,   başı fazla hoş olmayabilir. Ülkede otoriter bir rejim vardır. Yargı bağımsızlığı ağır bir yara almıştır.
Mevcut hukuk sistemi ve yargı kararları anayasa ve kanunların özüne ve içeriğine  karşı hile yapılarak ve iktidar baskısı nedeniyle, çoğu zaman çarpıtilarak uyanmaya başlanır. Başka bir deyimle de;  kanunların özü beklenen  amaca göre çarpıtılır.

3-  Anayasa ve kanunlarda bir sorun  yoktur.
Ancak ülkeyi yöneten siyasi zihniyet ve yargı mensuplarının hukuk bilgisi birikimi  evrensel hukuk kurallarını doğru algılayama ve uygulayabilme yeteneği ve zihniyetinden yoksundur. Bu son  durum, yeterince gelişememiş bir ZİHNİYET TUTARSIZLIĞI  sorunundan kaynaklanır. Demokratik ve hukuki cehalet söz konusu olabilir. Çoğu ülkede, örneğin  Türkiye'de ise, bu üç  durum iç   içe mevcuttur.

Son ve doğru söz.
Evrensel ve çağdaş zihniyet, toplumun çoğunluğu tarafınrdan benimsenir  ve baskıcı iktidarlar seçim  sandıkları ile devre dışı bırakılmaya  başlanısa, ülkelerdeki kanun devletleri de giderek hukukun üstünlüğüne ve Hukuk devletine dönüşmeye başlar .
Ben Türkiye için iyimser ve umutluyum. Toplum ve  özellikle de  gençlik, tüm olumsuz koşullara karşın büyük uyanış ıçinde...

Yazıya ifade bırak !
Okuyucu Yorumları (0)

Yorumunuz başarıyla alındı, inceleme ardından en kısa sürede yayına alınacaktır.

Yorum yazarak Topluluk Kuralları’nı kabul etmiş bulunuyor ve gunestv.com sitesine yaptığınız yorumunuzla ilgili doğrudan veya dolaylı tüm sorumluluğu tek başınıza üstleniyorsunuz. Yazılan tüm yorumlardan site yönetimi hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.
Sitemizden en iyi şekilde faydalanabilmeniz için çerezler kullanılmaktadır, sitemizi kullanarak çerezleri kabul etmiş saylırsınız.
Malatya haberleri